มะเร็งท่อน้ำดี (Cholangiocarcinoma) เป็นมะเร็งที่เกิดขึ้นในท่อน้ำดี ซึ่งเป็นส่วนหนึ่งของระบบตับและทางเดินน้ำดี มีบทบาทในการนำเอาน้ำดีจากตับไปยังถุงน้ำดีและลำไส้เล็ก การเกิดมะเร็งท่อน้ำดีมักเกิดขึ้นในผู้ที่มีอายุ 50 ปีขึ้นไป แต่ก็สามารถพบได้ในวัยอื่นๆ เช่นกัน มะเร็งท่อน้ำดีแบ่งออกเป็น 3 ประเภทหลัก ได้แก่ มะเร็งท่อน้ำดีในตับ (Intrahepatic cholangiocarcinoma) มะเร็งท่อน้ำดีบริเวณขั้วตับ (Perihilar cholangiocarcinoma) และมะเร็งท่อน้ำดีนอกตับ (Distal cholangiocarcinoma)
สถิติการเกิดทั่วโลกและประเทศไทย
ทั่วโลก
มะเร็งท่อน้ำดีเป็นโรคที่พบได้น้อยในระดับโลก โดยมีอัตราการเกิดประมาณ 1-2 รายต่อประชากร 100,000 คนต่อปี อย่างไรก็ตาม อัตราการเกิดมะเร็งท่อน้ำดีมีความแตกต่างกันอย่างมากระหว่างภูมิภาค โดยในประเทศที่พัฒนาแล้วพบอัตราการเกิดที่ต่ำกว่า ขณะที่ในภูมิภาคเอเชียตะวันออกเฉียงใต้และบางส่วนของจีน อัตราการเกิดสูงขึ้นถึง 85 รายต่อประชากร 100,000 คนต่อปี
ประเทศไทย
ประเทศไทยมีอัตราการเกิดมะเร็งท่อน้ำดีสูงที่สุดในโลก โดยเฉพาะในภาคตะวันออกเฉียงเหนือ ซึ่งมีอัตราการเกิดสูงถึง 113 รายต่อประชากร 100,000 คนต่อปี สาเหตุสำคัญที่ทำให้เกิดมะเร็งท่อน้ำดีสูงในภูมิภาคนี้คือการบริโภคปลาดิบที่ปนเปื้อนพยาธิใบไม้ตับ (Opisthorchis viverrini)
อาการและปัจจัยเสี่ยง
อาการ
- เจ็บปวดในช่องท้อง: โดยเฉพาะบริเวณขวาบนของช่องท้อง
- ผิวและตาเหลือง (ดีซ่าน): เกิดจากการอุดตันของท่อน้ำดี
- น้ำหนักลด: โดยไม่มีสาเหตุชัดเจน
- คันทั่วร่างกาย: เป็นผลจากการสะสมของบิลิรูบินในผิวหนัง
- อ่อนเพลีย: รู้สึกเหนื่อยล้าไม่มีแรง
- คลื่นไส้และอาเจียน: อาจเกิดขึ้นในบางราย
- เบื่ออาหาร: ไม่อยากรับประทานอาหาร
ปัจจัยเสี่ยง
- การติดเชื้อพยาธิใบไม้ตับ: โดยเฉพาะในพื้นที่ที่มีการบริโภคปลาดิบ
- การสัมผัสสารเคมีบางชนิด: เช่น สารอุตสาหกรรมและสารก่อมะเร็ง
- โรคตับเรื้อรัง: เช่น โรคตับอักเสบชนิด B และ C
- การอักเสบเรื้อรังของท่อน้ำดี: เช่น primary sclerosing cholangitis
- การสูบบุหรี่และดื่มแอลกอฮอล์: เพิ่มความเสี่ยงในการเกิดมะเร็งท่อน้ำดี
การวินิจฉัย
- การตรวจเลือดเพื่อหาสารบ่งชี้มะเร็ง (tumor markers): เช่น CA 19-9 ซึ่งเป็นสารที่เพิ่มขึ้นในกรณีที่มีมะเร็งท่อน้ำดี
- การทำอัลตราซาวด์ (ultrasound): เพื่อดูภาพรวมของตับและท่อน้ำดี
- การทำ CT scan และ MRI: เพื่อสร้างภาพที่ละเอียดของตับและท่อน้ำดี และเพื่อดูการแพร่กระจายของมะเร็ง
- การส่องกล้องตรวจท่อน้ำดี (endoscopic retrograde cholangiopancreatography: ERCP): เพื่อดูภายในท่อน้ำดีและทำการตัดชิ้นเนื้อสำหรับการตรวจเพิ่มเติม
- การตรวจชิ้นเนื้อ (biopsy): เพื่อยืนยันการวินิจฉัยมะเร็งโดยการตรวจดูเซลล์ที่ผิดปกติ
การรักษา
การผ่าตัด
การผ่าตัดเป็นวิธีการรักษาที่ดีที่สุดสำหรับมะเร็งท่อน้ำดีในระยะเริ่มต้น โดยการตัดเอาท่อน้ำดีที่เป็นมะเร็งและเนื้อเยื่อรอบๆ ออก บางครั้งอาจต้องตัดตับบางส่วนหรืออวัยวะข้างเคียงออกด้วย
เคมีบำบัด
การใช้ยาเคมีบำบัดเพื่อฆ่าเซลล์มะเร็ง มักใช้ร่วมกับการผ่าตัดหรือในกรณีที่ไม่สามารถผ่าตัดได้ ยาที่ใช้บ่อย ได้แก่ gemcitabine และ cisplatin
รังสีบำบัด
การใช้รังสีเพื่อทำลายเซลล์มะเร็ง มักใช้ร่วมกับการผ่าตัดหรือเคมีบำบัด เพื่อช่วยลดขนาดของเนื้องอกและควบคุมการแพร่กระจาย
การปลูกถ่ายตับ
ในบางกรณีที่มะเร็งไม่แพร่กระจาย สามารถพิจารณาการปลูกถ่ายตับ ซึ่งอาจช่วยให้ผู้ป่วยมีโอกาสรอดชีพสูงขึ้น
อัตราการรอดชีพ
อัตราการรอดชีพของมะเร็งท่อน้ำดีค่อนข้างต่ำ โดยเฉพาะในกรณีที่พบในระยะลุกลาม อัตราการรอดชีพ 5 ปีหลังการวินิจฉัยอยู่ระหว่าง 5-15% ขึ้นอยู่กับระยะของโรคและวิธีการรักษา หากสามารถตรวจพบมะเร็งในระยะเริ่มต้นและทำการผ่าตัดได้ อัตราการรอดชีพจะสูงขึ้น แต่ในกรณีที่มะเร็งแพร่กระจายแล้ว การรักษามักเป็นไปเพื่อควบคุมอาการและยืดอายุชีวิต
การประคับประคอง
การดูแลประคับประคอง (palliative care) มุ่งเน้นในการบรรเทาอาการและเพิ่มคุณภาพชีวิตของผู้ป่วย รวมถึงการจัดการความเจ็บปวด การให้คำปรึกษาทางจิตวิทยา และการดูแลทางการแพทย์อื่นๆ ที่จำเป็น การดูแลประคับประคองอาจรวมถึงการใช้ยาบรรเทาอาการ การจัดการความเจ็บปวดด้วยวิธีต่างๆ และการให้การสนับสนุนทางจิตใจแก่ผู้ป่วยและครอบครัว นอกจากนี้ยังรวมถึงการช่วยเหลือในการจัดการด้านโภชนาการและการทำกิจวัตรประจำวันของผู้ป่วย
อ้างอิง
World Health Organization (WHO) – Cancer: Cholangiocarcinoma
- WHO ให้ข้อมูลเกี่ยวกับการเกิดมะเร็งท่อน้ำดีทั่วโลก รวมถึงอัตราการเกิดในภูมิภาคต่างๆ【WHO】.
American Cancer Society – Bile Duct Cancer (Cholangiocarcinoma)
- ให้ข้อมูลรายละเอียดเกี่ยวกับอาการ การวินิจฉัย และการรักษามะเร็งท่อน้ำดี รวมถึงสถิติการเกิดในประเทศต่างๆ【American Cancer Society】.
National Cancer Institute (NCI) – Bile Duct Cancer Treatment (Adult)
- ข้อมูลเชิงลึกเกี่ยวกับการวินิจฉัยและวิธีการรักษามะเร็งท่อน้ำดี รวมถึงอัตราการรอดชีพ【National Cancer Institute】.
Centers for Disease Control and Prevention (CDC) – Liver Flukes and Cholangiocarcinoma
- อธิบายถึงความสัมพันธ์ระหว่างการติดเชื้อพยาธิใบไม้ตับกับการเกิดมะเร็งท่อน้ำดี โดยเฉพาะในประเทศไทยและภูมิภาคเอเชียตะวันออกเฉียงใต้【CDC】.
PubMed – Epidemiology and Risk Factors for Cholangiocarcinoma
- บทความวิจัยเกี่ยวกับปัจจัยเสี่ยงและการแพร่กระจายของมะเร็งท่อน้ำดีในภูมิภาคต่างๆ ทั่วโลก【PubMed】.
BMC Cancer – Survival and Prognosis in Cholangiocarcinoma
- ข้อมูลเชิงวิจัยเกี่ยวกับอัตราการรอดชีพและปัจจัยที่ส่งผลต่อการพยากรณ์โรคของมะเร็งท่อน้ำดี【BMC Cancer】.
Journal of Hepatology – Management and Palliative Care in Cholangiocarcinoma
- บทความที่เน้นการจัดการและการดูแลผู้ป่วยมะเร็งท่อน้ำดี ทั้งในแง่การรักษาและการดูแลประคับประคอง【Journal of Hepatology】.
โรงพยาบาลศิริราช – การดูแลรักษาผู้ป่วยมะเร็งท่อน้ำดี
- ให้ข้อมูลเกี่ยวกับการรักษามะเร็งท่อน้ำดีในประเทศไทย รวมถึงวิธีการผ่าตัด เคมีบำบัด และการดูแลประคับประคอง【โรงพยาบาลศิริราช】.